Geen takenlijstjes, geen beloningen: zo leren Maya-kinderen vanzelf meehelpen

In dit artikel:

Jeugdarts Rosanne van der Lugt legt uit waarom veel westerse manieren om kinderen klusjes te laten doen — takenlijstjes, belonen of dreigen — vaak averechts werken, en wat je wél kunt leren van inheemse gemeenschappen in Mexico. In die culturen, zoals bij de Maya’s, is er een begrip voor kinderen die uit zichzelf helpen: acomedido. Dat betekent dat kinderen leren hun omgeving te observeren, te zien wat nodig is en daar zelfstandig op te handelen, zonder opdrachten of beloningen.

Wat acomedido onderscheidt van onze gebruikelijke aanpak is dat het niet draait om het aanleren van handelingen (hoe je afwast of stofzuigt), maar om het ontwikkelen van aandacht en initiatiefrijk gedrag: weten wanneer iets moet gebeuren en dat dan doen. Volgens Rosanne stimuleert dit intrinsieke motivatie omdat kinderen hun bijdrage vanuit een gevoel van verbondenheid met gezin en gemeenschap leveren, in plaats van voor een externe beloning.

Waarom traditionele methodes vaak falen: een vaste takenlijst laat kinderen denken dat alleen die taken belangrijk zijn en dat handelen beperkt blijft tot afgesproken momenten. Externe beloningen of straf kunnen op korte termijn werken, maar ondermijnen op langere termijn het zelfstandig handelen en het verantwoordelijkheidsgevoel. Rosanne waarschuwt dat kinderen daardoor afhankelijk kunnen worden van externe prikkels.

Praktische adviezen die Rosanne geeft:
- Begin vroeg: peuters kunnen al eenvoudige, echte klusjes doen (zoals sokken sorteren of met een doekje meedoen).
- Geef echte taken, geen klusjes “voor de show”; kinderen voelen of hun hulp ertoe doet.
- Maak het speels en voorspelbaar: één simpel taakje tegelijk voorkomt overprikkeling (bv. bord zelf naar de keuken brengen).
- Doe taken samen en gebruik ze als verbindingsmomenten (samen koken, tafel dekken).
- Erken inzet (“Wat fijn dat je hebt geholpen”) zonder meteen een beloning te koppelen.
- Verwacht geen perfectie; zelfstandigheid ontwikkelt zich langzaam en betaalt zich later uit.

Rosanne benadrukt dat het in het begin meer tijd en geduld kost, maar dat het op de lange termijn leidt tot behulpzamere, zelfstandige kinderen en uiteindelijk zelfs tijdswinst voor het gezin. Als extra leestip noemt ze het boek “Jagen, verzamelen, opvoeden” van Michaeleen Doucleff. Voor wie meer wil: de ideeën sluiten aan bij psychologisch onderzoek naar intrinsieke motivatie, dat ook waarschuwt voor de nadelen van externe beloningen.